شروع به جرم

یکی از مواردی که الهام گرفته از کامن لو (Common Law) است بحث مرتبط با جرائم ناقص (Inchoate offences) می باشد که از جمله ی جرائم ناقص، بحث شروع به جرم می باشد(Attempt).  برای فعالیت مجرمانه مراحلی توسط نظریه پردازان حقوق جزا بیان شده است. در واقع برای ارتکاب یک رفتار مجرمانه آغاز و پایانی تصور شده است و تفکیک این مراحل از هم و شناخت آن ها خالی از فایده به نظر نمی رسد و مارا در بحث شروع به جرم یاری خواهد کرد. جرم با اندیشه و تصور ذهنی آن آعاز می شود، سپس با تصمیم بر ارتکاب و پس از آن  تهیه  ی مقدمات و سرانجام شروع به آن تکوین می یابد. هرگاه بزهکار در عمل به مقصود خود برسد، یعنی نتیجه ای از این عمل به دست آورد، این جرم جرمی است کامل و بدون تردید قابل مجازات است. ولی گاه پیش می آید که بزهکار در تلاش خود به مانعی بر میخورد و متوقف می گردد و یا اصولا جهد و تلاش بیشتری از خود نشان نمی دهد و خواهان نتیجه نیست. سوالی اینجا مطرح میشود که چه مقدار از افعال او را میتوان مشمول حکم جزایی قرار داد و از چه مرحله به بعد می توان اورا قابل مجازات دانست.

شروع به جرم در جرائم مواد مخدر

در واقع در خصوص جرائم مربوط به مواد مخدر باید به قواعد عمومی نیز رجوع کنیم. در این ارتباط، مرحله ای از رفتار مجرمانه که نهانی و نفسانی است و تجلی بیرونی پیدا نکرده است اصولا قابل مجازات نیست. زیرا انسان هیچ گاه قادر نیست که بر هر آنچه که در ضمیر خود میگذرد و تصورات ذهنی او را شکل می دهد تسلط کافی پیدا کند. حتی تصمیم قاطع بر ارتکاب جرم نیز از سیطره ی احکام جزایی عموما خارج است. سیاست جنایی بر این تقدیر است که به انسان بد اندیش این فرصت را بدهد که به فکر و نیت بد خود جامه ی عمل نپوشاند. البته فقط  در مواردی که صرف این فکر و نیت بد نیز می تواند مفسده ی عظیم داشته باشد را قانونگذار جرم انگاری کرده و مستوجب عقوبت و مجازات دانسته است. از جمله زمانی که دو یا چند تن اجتماع و تبانی نمایند که جرائمی بر ضد امنیت کشور مرتکب شودند(ماده ی 610 قانون مجازات اسلامی. تعزیرات) و یا زمانی که کسی دیگری را به قتل تهدید کند.

در خصوص جرائم مربوط به مواد مخدر بعد از مرحله ی اول که ذکر شد، مرحله ی اعمال مقدماتی است که خلاف مرحله ی اول هیچ گاه جنبه ی نهانی ندارد و متشکل از یک سلسله تهمیداتی است که در ظاهر ممکن است ارتباط چندانی با جرم نداشته باشد. به عبارت دیگر، زمینه سازی و تهیه وسائل لازم برای ارتکاب جرایم مواد مخدر، گرچه افعال مادی به شمار می رود، چون قصد مرتکب را به وضوح اشکار نمی ساز، نمی توان اورا به این دلیل قابل تعقیب کیفری و مستوجب مجازات دانست.  مثلا مرتکبی برای تولید مواد مخدر ممکن است برخی وسایل صنعتی پیشرفته یا وسایل عادی را مورد استفاده قرار دهد که صرف خرید و استفاده از این وسایل نمی تواند شروع به جرم تلقی شود. این موضوع به وضوح در ماده ی 123 قانون مجازات اسلامی منعکس شده است که مقرر می دارد: “مجرد قصد ارتکاب جرم و یا عملیات و اقداماتی که فقط مقدمه جرم است و ارتباط مستقیم با وقوع جرم ندارد شروع به جرم نیست و از این حیث قابل مجازات نمی باشد.” اما این یک قاعده کلی است و استثنائاتی در این خصوص وجود دارد.  از جمله  خرید یا نگهداری سلاح که به موجب ماده 6 قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیر مجاز مصوب 7 شهریور 1390 جرم مستقلی به شمار می رود و از این حیث قابل تعقیب و مجازات است یا کسی که کلید برای جرم می سازد بر اساس ماده ی 664 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات سرنوشتی مشابه خواهد داشت. به عبارت دیگر، اعمال مقدماتی در صورتی مستوجب مجازات می باشد که قانونگذار دقیقا نحوه و چگونگی این اعمال را تعیین  و تصریح کرده باشد.

شروط تحقق شروع به جرم در ارتباط با جرائم مواد مخدر

در این زمینه نیز چون حکمی اختصاصی در باره ی جرائم مربوط به مواد مخدر وجود ندارد، می بایست به قواعد کلی موجود در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 رجوع کنیم. ماده 122 قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد که :« هرکس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه ی عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند، به شرح زیر مجازات می شود…» از این ماده چنین برداشت می شود که برای تحقق شروع جرم دو شرط لازم است: 1- شروع به اجرای جرم 2- عدم انصراف ارادی.

مثال شروع به جرم در جرائم مرتبط با مواد مخدر

فرض کنیم یک نفر قصد خارج کردن مواد مخدر از کشو را داشته است. وارد فرودگاه میشود. بلیتش را تحویل می دهد و به قسمت ترانزیت وازد می شود. در حینی که میخواهد از قسمت ترانزیت وارد هواپیما شود پلیس متوجه میشود و چمدانش را وارسی می کند و دو کیلو مواد مخدر پیدا می کند. آیا این شروع به جرم می باشد یا خیر؟

در واقع طبق ماده ی 122 قانون مجازات اسلامی اینجا باید دو شرط را در این خصوص بررسی کنیم. یک اینکه انجام فعلی مادی. در اینکه مرتکب اندیشه و فکر سوء ارتکاب این جرم (جرم خارج کردن مواد مخدر) را داشته است شکی نیست؛ مرحله ی دوم هم که اعمال مقدماتی و تهیه و تمهیداتی است نیز قبل از ورود به فرودگاه با جاسازی مواد مخدر مربوط صورت گرفته است. حال اینکه ایا مرتکب وارد عملیات اجرایی شده است یا نه، در اینجا بحثی نهفته است. به نظر می رسد که در اینجا مرتکب با وارد شدن به بخش ترانزیت وارد عملیات اجرایی نیز شده باشد، چرا که اگر وارد هواپیما میشد به طور قطع به احتمال خیلی زیاد جرم به صورت کامل صورت می گرفت، پس قدر متیقن ما در خصوص شروع به جرم مرحله ی قبل ورود به هواپیما می باشد که همان وارد شدن به مرحله ی ترانزیت است. پس اینجا شروع به جرم محقق شده است. البته در این خصوص نظر مخالف هم وجود دارد.

مجازات شروع به جرم در ارتباط با جرائم مواد مخدر

در این ارتباط نیز با مراجعه قاعده عمومی طبق سه بند ماده ی 122 قانون مجازات اسلامی عمل خواهد شد؛

الف- در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس دائم یا حبس تعزیري درجه یک تا سه است به حبس تعزیري درجه چهار

ب – در جرائمی که مجازات قانونی آنها قطع عضو یا حبس تعزیري درجه چهار است به حبس تعزیري درجه پنج

پ – در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدي یا حبس تعزیري درجه پنج است به حبس تعزیري یا شلاق یا جزاي نقدي درجه شش.

منابع:

1- حقوق جزای عمومی، دکتر محمد علی اردبیلی

2- قانون مجازات اسلامی مصوب 1392

3- قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 1376