جرایم رایانه ای
طیف گسترده ی افعال مجرمانه ای که ذیل این مفهوم جا دارند و ماهیت متغیر آن که ناشی از پیشرفت لحظه به لحظه ی فناوری اطلاعات و شیوه های سوء استفاده از آن است ارایه ی تعریف جامع و مانع و خالی از مناقشه را مشکل و چه بسا غیر ممکن می سازد؛تا آنجا که در کنوانسیون جرایم سایبری 2001 در بوداپست نیز تعریفی از این جرایم به عمل نیامده است.حتی سازمان ملل متحد نیز در نشریه ی بین المللی سیاست جنایی خود بر عدم وجود توافق در تعریف جرایم رایانه ای تاکید نموده است.البته چند تعریف در بین تعاریف مختلف از جرم رایانه ای وجود دارد که دارای اعتبار و کاربرد بیشتری است.
- هر فعل مثبت غیر قانونی که رایانه، ابزار یا موضوع جرم آن است.(کمیته ی اروپایی مسایل جنایی در شورای اروپا)
- جرایم رایانه ای عبارت است از هرگونه تخلف از قانون کیفری که دانش فناوری رایانه ای را در ارتکاب، تحقیق و پیگرد شامل می شود.(تعریف وزارت دادگستری آمریکا)
- موسسه ملی عدالت در گزارش خود زیر عنوان”واحدهای جرم رایانه ای اختصاصی” جرایم رایانه ای را هر رفتار غیرقانونی میداند که دانش فناوری رایانه ای برای ارتکاب جرم به کار گرفته می شود.در این گزارش قید شده که رایانه نسبت به جرم می تواند دو حالت داشته باشد؛حالت فعال که رایانه برای نفوذ در فایل ها و ربایش پول ها و رفتارهای غیرقانونی از این دست به کار گرفته می شود و حات انفعال که رایانه نقش تسهیل کننده یا راهنما برای خریداران یا کالاها به ویژه در پرونده های قاچاق مواد مخدر دارد.
- بر طبق تعریف ارائه شده از سوی گروهی از کارشناسان که به دعوت سازمان همیاری اقتصادی و توسعه (OECD) در پاریس در سال 1983 گردآمده بودند، جرم رایانه ای عبارت است از:«هر عمل غیرقانونی،غیراخلاقی یا غیرمجاز نسبت به پردازش خودکار و یا انتقال داده ها.»اهمیت وسودمندی این تعریف در گستردگی آن است؛ چرا که امکان استفاده از فرضیات کاری یکسان در همه ی مطالعات جرم شناختی، کیفری، اقتصادی، پیشگیرانه یا حقوقی را فراهم میکند.
به دلیل گستردگی تعریف سازمان همیاری اقتصادی و توسعه، استفاده از این تعریف می تواند بیشتر کارگشا باشد.بر طبق این تعریف جرایم رایانه ای را می توان در سه دسته ی اصلی تقسیم بندی کرد.
- جرایم اقتصادی مربوط به رایانه مثل کلاهبرداری رایانه ای، جاسوسی رایانه ای و خرابکاری رایانه ای؛
جرایم اقتصادی مربوط به رایانه امروزه حوزه ی اصلی جرایم رایانه ای را تشکیل می دهند.صرف نظر از خسارت های اتفاقی یا ناشی از بی مبالاتی وارده به سیستم های رایانه ای میتوان شش نوع جرم اقتصادی مربوط به رایانه را نام برد:
- کلاهبرداری از طریق دستکاری رایانه ای سیستم پردازش داده؛
- جاسوسی رایانه ای و سرقت نرم افزار؛
- خرابکاری رایانه ای؛
- سرقت خدمات؛
- دسترسی غیرمجاز به سیستم های پردازش داده؛
- جرایم اقتصادی سنتی به کمک پردازش داده ها(DP).
- جرایم مربوط به رایانه علیه حقوق فردی،خصوصا علیه حق حریم خصوصی شهروندان؛
سابقه ی این دسته از جرایم رایانه ای از گروه اول قدیمی تر است و این گروه قدمت بیشتری نسبت به جرایم رایانه ای اقتصادی دارند.با این وجود مطالعه ی جرم شناختی و پدیده شناسی نظام مند در خصوص تجاوزات بالقوه ی کامپیوتری نسبت به حریم خصوصی که جرم انگاشته شوند یا عنوان مجرمانه بیابند به خوبی صورت نگرفته است. از آنجا که ظاهرا یک تعریف و طبقه بندی واضح از محدوده ی حریم خصوصی به منظور نظام مندی کیفری این پدیده وجود ندارد، تحقیق حاضر پرونده های مربوط را از طریق تفکیک میان شیوه های مختلف نقض حریم خصوصی،مورد بررسی قرار می دهد.با بکارگیری این رویکرد جرم شناختی می توان میان موارد زیر تفکیک قایل شد:
- تولید و استفاده از داده های کاذب(مقوله ی سنتی جرایم اطلاعاتی)؛
- افشای غیرقانونی یا سوء استفاده از داده های کاذب (که بخش هایی از آن تحت شمول جرایم سنتی حامی اسرار حرفه ای قرار دارد)؛
- جمع آوری و ذخیره ی غیرقانونی داده ها؛
- نقض تشریفات و حقوق اطلاعاتی موجود در قوانین حمایت از داده ها.
- جرایم مربوط به رایانه علیه منافع جمعی مثل جرایم علیه امنیت ملی، علیه کنترل جریان فرامرزی داده ها،علیت تمامیت رویه های رایانه ای و شبکه های داده ای-ارتباطی یا علیه مشروعیت دموکراتیک مصوبات پارلمان در مورد رایانه.
به دلیل نفوذ فزاینده ی رایانه در تمامی زمینه های زندگی اجتماعی، سوءاستفاده از رایانه فقط به تخلفات اقتصادی و نقض حریم خصوصی اشخاص محدود نمی شود و می تواند علیه منافع جمعی،ملی و انسانی باشد.ابعاد این جرایم نیز میتواند منطقه ای،ملی و بین المللی باشد.در این دسته میتوان از موارد زیر نام برد:
- جرایم علیه حکومت و مصالح سیاسی
- جرایم علیه تمامیت شخصی انسان
منابع: حقوق کیفری فناوری اطلاعات (جرایم رایانه ای) نوشته حسن عالی پور
جرایم رایانه ای نوشته اولریش زیبر