نحوه درخواست خسارت مازاد بر دیه

نحوه درخواست خسارت مازاد بر دیه

دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد  به موجب قانون مقرر می‌شود.

دیه:

در دنیای امروز با توجه به افزایش شمار وسایل نقلیه، حوادثی که متوجه جسم و جان انسان هاست،بیشتر شده است.علاوه برآن، درگیری ها و نزاع هایی که موجب آسیب رسیدن به برخی از افرادمی شود، نیز در جامعه افزایش یافته است.

جدای از اینکه علت افزایش این درگیری ها، حجم پرونده هایی که در دادگاه ها نیز طرح می شود، افزایش پیدا کرده است.

دربسیاری از این موارد، آسیب دیده علاوه بر دیه، خسارات مازاد بر آن را نیز می خواهد.

در ماده ۱۷ قانون مجازات اسلامی که در ادامه ماده ۱۵ قانون سابق مجازات اسلامی تدوین شده، در تعریف دیه آورده است:

« دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد  به موجب قانون مقرر می‌شود.»

در ماده ۴۴۸ قانون جدید مجازات اسلامی هم تاکید شده است که « دیه مقدر، مال معینی استکه در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.»

مشابه این تعریف سابق براین در ماده ۲۹۴ قانون سابق مجازات اسلامی هم آورده شده: «دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو، به مجنی علیه یا به ولی یااولیای دم او داده می شود.» نکته مهم درتعریف دیه این است، که میزان دیه مقدر در  شرع مشخص شده است و امکان تغییر آن توسط قانون‌ گذار یاقاضی وجود ندارد و باید همان که درشرع مقدر شده، مبنای عمل باشد.

خسارت مازاد بر دیه :

گاهی شخصی که در حادثه یا نزاعی، مصدوم یا مضروب شده است و از شرایط تحقق دیه برخوردار است اما دیه تعلق گرفته قادر نیست خرج و مخارج معالجات و بیمارستان و خسارات وارده را تأمین کند و شخص مصدوم یا مضروب، علاوه بر تحمل رنج و مشقت باید هزینه‌های معالجه و درمان را که به مراتب از دیه اخذ شده بیشتر است، خود بپردازد. بنابراین، برای چنین شخصی بحث «خسارت مازاد بر دیه» پیش می آید.

مطالبه خسارت مازاد بردیه :

در مورد اینکه آیا اصلا می توان خسارت مازاد بر دیه را مطالبه کرد یا خیر، نظرات مختلفی وجود دارد.

آراء از دیوان عالی کشور وجود دارد که خسارات مازاد بر دیه را هم غیرشرعی و غیرقابل مطالبه دانسته و هم آن را قبول کرده است.

از جمله این آراء عبارتند از:

۱- آراء مخالف با مطالبه خسارت مازاد بر دیه :

۱-  رأی اصراری هیئت عمومی دیوان عالی کشور شماره ۱۱۰-۱۳۶۸٫۹٫۲۱ بیان می دارد:

« درخصوص مطالبه ضرر و زیان  ناشی از جرم، باتوجه به اینکه در جرایمی که مستلزم پرداخت دیه است شرعاً جز دیه خسارت دیگری نمی توان مطالبه کرد… بنابراین حکم به پرداخت خسارت علاوه بر دیه وجه قانونی ندارد…»

۲- اداره حقوقی قوه قضاییه نیز درنظر شماره ۷٫۳۳۷۶ مورخ۲۳/۶/۱۳۶۲ بیان داشته است:

«درصورتی که متهم  قصاص شود یا حکم به پرداخت دیه صادر گردد، دیگر مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم مورد نخواهد داشت مواردی که ضرر و زیان مورد مطالبه مربوط به نفس یا عضو نباشد مطالبه آن بلا اشکال است.»

۳- برخی ازقضات نیز درنظر مشورتیخود در زمینه ضرر و زیان هزینه های درمانی زائد بر دیه،  قائل بر این شده اند که:

«در موردصدمات بدنی غیرعمدی غیر از دیه،چیز دیگری به مصدوم تعلق نمی گیرد و صدور حکم زاید بر دیه ولو به  میزان هزینه های درمانی متعارف خلاف موازین فقهی است.»

انتخاب یک وکیل متخصص دیه از میان مجموعه وکلای متخصص برای آشنایی  با جزئیات و دریافت مشاوره درمورد پرونده های دیه، می‌تواند بهترین تصمیم باشد.

۲- آراء موافق با مطالبه خسارت مازاد :

۱- رای اصراری هیئت عمومی دیوان عالی کشور شماره ۱۳۷۵-۶۴۵، بیان داشته است:

«نظر به اینکه از احکام مربوط به دیات و فحوای مواد قانون راجع به دیات نفی جبران سایر خسارات وارده به مجنی علیه استنباط نمی شود و با عنایت به اینکه منظور از خسارت و ضرر و زیان وارده، همان خسارت و ضرر و زیان متداول عرفی است لذا مستفاد از مواد ۳ و ۲ و ۱ قانون مسئولیت مدنی و با التفات به قاعده کلی لاضرر و همچنین قاعده تسبیب و اتلاف، لزوم جبران این گونه خسارات بلااشکال است.»

۲- اداره حقوقی قوه قضاییه نیز در نظریه شماره ۹۷۹۲/۷- ۲۹/۹/۱۳۷۹ برخلاف نظریه خود در شماره۲۳/۸/۶۲-۳۳۷۶/۷ خسارات مازاد بر دیه را جایز دانسته است. در این نظریه اخیر آمده است:

«با توجه به قواعد لاضرر و نفیحرج و قاعده تسبیب،چنانچه محرز شود که در اثر عمل جانی، خسارتی بیش از دیه یا ارش برمجنی علیه وارد شده است از جمله مخارج معالجه ومداوا، مطالبه آن از جانی که مسبب ورود خسارت بودهاست منعشرعی ندارد و ماده ۱۲قانون اصلاح قوانین و مقررات استاندارد و تحقیقات صنعتی مصوب ۲۵/۱۱/۱۳۷۱نیز موید این نظریه است.»

۳- در نظر مشورتی اکثریت قضات در پاسخ به این سوال که آیا ضرر و زیان هزینه های درمانی زائد بر دیه قابل مطالبه  است یا خیر؟آمده است:

«در صورتی که دیه مورد حکم کفاف هزینه های درمان مصدوم را نکند دادگاه مکلف است درصورت تقاضای مدعی خصوصی حکم ضرر و زیان او را صادر کند ولو اینکه زائد بر دیه باشد.»

در این نظریه به آیه شریفه «و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل» و نیز قاعده «لاضرر و لاضرار» و «بنای عقلامبنی بر قبحظلم» استناد شده است.

۳- نتیجه:

نظر سنتی رویه قضایی این بود که از آنجایی دیه مالی است که شرع مقدار و شرایط و موارد آن را مشخص کرده است، در مواردی که نیاز به دیه است دیگر نمی توان خسارات مازاد بر دیه را مطالبه کرد.

در واقع آن‌هاخسارات مازاد  را به  منزله ارش دانسته و از آنجایی که در شرع، ارش در جایی است که دیه نباشد، پس حکم می دادند که خسارات  مازاد قابل مطالبه نیست.

اما با گذشت زمان و تورمی که در جامعه از لحاظ اقتصادی ایجاد شده،دیه چون مقدار مشخصی است که درقرن ها پیش ازاسلام مقدار آن راتعیین کرده، جواب گوی هزینه های درمان و معالجه گزاف امروزی نیست و ازآنجایی که در اسلام جسم انسان ها دارای ارزش است و هر ضرری که به فردی وارد شود، باید جبران شده وخسارت آن پرداخت شود،نمی توان اجازه داد که زیان دیده فقط به مبلغ اندک دیه راضی شود و نتواند بقیه خسارات خود را بگیرد.

ضمن اینکه، مجرم نیز ضرر نمی کند چون در قبال آسیبی که وارد کرده،مجازات آنچنانی نمی شود که بخواهداحساس پشیمانی کند و این گونه به تعداد مجرمین اضافه می شود. همچنین،دادگاه هانیز تفاوت میان خسارات مازاد بر دیه و ارش را دریافتند. بنابراین، در آراء جدیدتر از دیوان عالی کشور می بینیم که خسارات مازاد بر دیه قابل مطالبه دانسته شده و از آنجایی که تاریخ این آراء جدیدتر می باشد،پس می توان به مجوز آن ها استناد کرد.

با داشتن یک وکیل متخصص دیه، علاوه بر اینکه زودتر به نتیجه می‌رسید، می توانید خسارات مازاد بر دیه را نیز مطالبه کنید.

ارکان و شرایط:

برای اینکه بتوان خسارات مازاد بر دیه را مطالبه کرد، باید ارکان زیر اثبات شود:

۱- دیه به تنهایی کفاف هزینه ها را نمی دهد:

زیان دیده باید ثابت کند که خساراتی که وارد شده و هزینه های درمان و معالجه بیشتر از مبلغ دیه است.

اگر مبلغ دیه برای خسارات کافی باشد، دیگر نمی توان خسارات مازاد را مطالبه کرد چون اصلا خسارت مازادی وجود ندارد که بخواهد آن را مطالبه کند.

۲- ضرر را زیان دیده وارد کرده باشد:

اصولا برای اینکه بتوان از فردی خسارتی را مطالبه کرد باید اثبات کردکه ضرر را او وارد کرده است.

در علم حقوق به چنین نسبتی، رابطه سببیت گفته می شود.

۳- ضرر قابل مطالبه باشد:

یعنی اولا ضرر قطعی و مسلم باشد. خسارات احتمالی را اصولا نمی توان درخواست کرد.

و دوما مشروعیت داشته باشد. پس اگر خسارت قطعی نباشد یا قبلا پراخت شده باشد  و یا غیرمستقیم باشد،نمی توان آن را مطالبه کرد.

۴- منشا دیه و خسارات مازاد بر دیه یکی باشد:

یعنی زیان دیده که می خواهد خسارت مازاد بر دیه را مطالبه کند،این خسارات باید ناشی از همان آسیبی باشد که برای آن دیه دریافت کرده و الا دعوای جداگانه ای مطرح می شود.  برای مثال فرد تصادف کرده و دیه آن را می گیرد اما چون هزینه های معالجه و درمان زیادتر از دیه است، خسارات مازاد بر آن را نیز مطالبه می کند.

در اینجا هم دیه و هم خسارت مازاد بر دیه ناشی از همان تصادف است.

فرآیند رسیدگی:

چنین دعوایی را هم می توان از طریق دادگاه کیفری محل وقوع حادثه و هم از طریق دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده پیگیری نمود یعنی هم شکایت حقوقی و هم شکایت کیفری می توان کرد. دادگاه کیفری می تواند به ضررو زیان مدعی  خصوصی نیز رسیدگی نماید(ماده ۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری) و اگر رسیدگی دادگاه کیفری طولانی شود، زیان دیده می تواند دعوای خسارت مازاد را از آن پس بگیرد و به دادگاه حقوقی ارائه کند. 

چنانچه زیان دیده مستقلا شکایت حقوقی نماید، دادگاه کیفری دیگر نمی تواند به آن رسیدگی کند مگر اینکه صلاحیتش اثبات شود.(ماده ۱۶ قانون آیین دادرسی کیفری)

رویه دادگاه‌ها و قضات در صدور حکم در مورد خسارات مازاد بر دیه متفاوت است. در این زمینه می توانید از تجربه وکلای متخصص دیه سامانه تخصصی وکیل نوین بهره مند شوید.

دادگاه کیفری:

دادگاه محل وقوع حادثه صالح است.

رسیدگی در دادسرا:

این شکایت پس از ثبت شکواییه توسط شاکی، توسط معاونت ارجاع به یکی از شعب بازپرسی دادسرا ارسال می شود.

دفتردار پس از وصول شکواییه آن را ثبت و پرونده را نزد بازپرس پرونده ارسال می کند.بازپرس پرونده نیز پس از بررسی محتویات شکایت طرح شده، دستور احضار دو طرف دعوای کیفری رابه دفتردارخود می دهد.در ادامه احضاریه توسط مدیر دفتر شعبه بازپرسی تنظیم و برای دو طرف ارسال می شود.

هر دو طرف دعوای کیفری، روز رسیدگی در شعبه بازپرسی حضور می یابند و شاکی پرونده شکایت مندرج در شکواییه خود را دوباره مطرح می کند.

در مقابل، متهم نیز ارتکاب جرم را از سوی خود نسبت به شاکی پرونده انکار می کند؛ اماشاکی دعوا شواهد یا مدارکی را برای اثبات موضوع مجرمانه در جلسه رسیدگی دادسرا حاضر می کند. متهم پرونده نیزدر دفاع ممکن است ایراداتی را به شاهد واردکند که در این صورت دادگاه باید به این ایرادات رسیدگی نماید.

رسیدگی در دادگاه:

ممکن است شاکی پرونده از قرار صادره به دادگاه کیفری شکایت می کند. با ارسال پرونده به مجتمع قضایی،پرونده از سوی معاونت ارجاع به یکی از شعب دادگاه های کیفری ارسال می شود.

قاضی دادگاه کیفری نیز پرونده را مطالعه می کند و دستور تعیین وقت جلسه رسیدگی می دهد.

زمان رسیدگی به شاکیو متهم درقالب یک اخطاریه ارسال می شود.در روزجلسه رسیدگی ،شاکی و متهم در جلسه رسیدگی دادگاه حاضرمی شوند.

شاکی، دلایل خود را ارئه می کند و در قابل متهم نیز دفاعیات خود را اظهار می دارد.قاضی ضمن شنیدن به اظهارات دو طرف و بررسی  مدارک و دفاعیات دو طرف تصمیم لازم را می گیرد.اینکه مدارکی که شاکی ارائه می کند تاچه اندازه معتبر باشد،

به رای و نظر قاضی بستگی دارد در نهایت،ممکن است قاضی قرار صادره در دادسرا را استوار بداند یا اینکه آن را رد نماید.

دادگاه حقوقی :

پس از تنظیم دادخواست مطالبه خسارات مازاد بر دیه ، در تهران و مراکز استان ها با مراجعه به یکی از دفاترخدمات الکترونیک قضایی و در سایر شهرها ، به دفاتر دادگاه های عمومی حقوقی ، نسبت به ثبت دادخواست اقدام  می نماییم.

پس از ثبت دادخواست در دفتر دادگاه، دستور تعیین وقت رسیدگی در صورت تکمیل بودن دادخواست توسط ریاست دادگاه صادرمی شود.

با رسیدن وقت رسیدگی و حضور طرفین و استماع اظهارات طرفین و مطالعه لایحه قانونی آن ها دادگاه درصورت اعلام ختم رسیدگی پس ازجلسه اقدام به صدور رای می نماید.در صورتی که خوانده در نشانی اعلامی شناخته نشود و یا خواهان امکان اعلام نشانی خوانده را نداشته باشد، درخواست دعوت خوانده از طریق نشر آگهی می نماید و با پرداخت هزینه نشر آگهی و ابلاغ وقت رسیدگی،  وقت رسیدگی از طریق یکی از روزنامه های کثیر الانتشار، ابلاغ می گردد.

۱- دیه چیست؟

۲- خسارات مازاد بر دیه چیست؟

۳- آیا می توانم خسارات مازاد بر دیه تصادفم را دریافت کنم؟

۴- برای اینکه بتونم خسارت مازاد بر دیه تصادفم را بگیرم، به کجا باید مراجعه کنم؟

۵- فرآیند رسیدگی به دعوای مطالبه خسارت مازاد بر دیه چگونه است؟

۶- مطالبه خسارت مازاد بر دیه چه ارکان و شرایطی دارد؟

منابع:

۱- محمدپور، اسکندر، تحلیل قضایی از قوانین جزائی- جلد اول-  چاپ اول . ۱۳۷۱

۲- کتاب ۴۳۲ نکته از قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب- معاون آموزش دادگستری استان تهران.