كشور ایران به‌ واسطه همسایگی با دو كشور عمده تولیدكننده مواد مخدر در جهان، یعنی افغانستان و پاكستان، در یك منطقه جغرافیایی نامساعدی قرار گرفته است؛ البته خود ایران در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی جزو كشورهای تولیدكننده مواد مخدر در جهان به‌ شمار می‌رفت. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی که كشت موادمخدر به‌طور كلی ممنوع اعلام شد، ایران از این مثلث طلایی حذف شد. در ادامه به بررسی قوانین مرتبط با ارتکاب جرائم مربوط به مواد مخدر پرداخته و نحوه ارتکاب این جرائم بررسی خواهد شد.

1. اعمالی که براساس قوانین مواد مخدر جرم شناخته شده اند:

اگر بخواهیم به ‌طور كلی این نوع جرایم را تعریف كنیم، باید اذعان داشت كه وارد كردن، صادر كردن، ساختن، تولید، ارسال، خرید، فروش، عرضه برای فروش، توزیع، حمل، نگهداری، استفاده از مواد مخدر، كشت آنها و اعتیاد به این نوع مواد همه داخل در مفهوم جرایم ناشی از مواد مخدر هستند. بر اساس قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن مصوب 3/8/1367 اعمالی كه در این حوزه جرم محسوب می‌شود به این شرح است:

• کشت خشخاش و کوکا به طور مطلق به دلیل آثار سوء آن و کشت شاهدانه در صورتی که با هدف تولید مواد مخدر و یا روانگردان های صنعتی غیردارویی باشند جرم است.
• وارد كردن، ارسال، صادركردن، تولید و ساخت انواع مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
• نگهداری، حمل، خرید، توزیع، اخفا، ترانزیت، عرضه و فروش مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
• دایر كردن یا اداره كردن مكان برای استعمال مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
• استعمال مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی به هر شكل و طریق، مگر در مواردی كه قانون مستثنا كرده باشد.
• تولید، ساخت، خرید، فروش، نگهداری آلات و ادوات و ابزار مربوط به ساخت و استعمال مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
• قرار دادن یا پناه دادن متهمین، محكومیت مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی كه تحت تعقیب‌اند و یا دستگیر شده‌اند.
• امحا یا اخفا ادله جرم مجرمان.
• قرار دادن مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی یا آلات و ادوات استعمال در محلی به قصد متهم كردن دیگری.

در ادامه به بررسی مواردی از بندهای 9گانه ذکر شده پرداخته می شود که مرتبط با طرق ارتکاب جرائم مربوط به مواد مخدر هستند:

2. کشت خشخاش، کوکا و شاهدانه

در ماده 2 چنين قيد شده است: هركس مبادرت به كشت خشخاش كند يا براي توليد موادمخدر يا روان‌گردان‌هاي صنعتي غيرداروئي به كشت شاهدانه بپردازد علاوه بر امحاء كشت برحسب ميزان كشت به شرح زيرمجازات می شود

بار اول، ده تاصدميليون ريال جريمه نقدي .

بار دوم، 50 تا 500 ميليون ريال جريمه نقدي و سي تا هفتاد ضربه شلاق.

بار سوم، صد ميليون تا يك ميليارد ريال جريمه نقدي و يك تا هفتاد ضربه شلاق و دو تا پنج سال حبس.

بارچهارم، اعدام

هم چنین در ماده 3 نيز آمده است: «هركس بذر يا گرز خشخاش يا بذر يا بذر شاهدانه را نگهداري، مخفي و يا حمل كند به يك ميليون تا 30 ميليون ريال جريمه نقدي و يك تا هفتاد ضربه شلاق محكوم خواهد شد.» چنانكه ملاحظه مي شود در قانون برخورد شديد با اين مسأله پيش بيني شده و براي افرادي كه بخواهند در اين زمينه مرتكب تكرار تخلف شوند تا صدور حكم اعدام نيز ديده شده است.

3. صادرات، واردات و ارسال مواد مخدر

در قانون قبلی مجازات مربوط به مواد مخدر که در سال 89 اصلاح و ابلاغ شد، تقریبا 20 مورد مربوط به اعدام مشاهده می‌شود . در قانون قبلی بر اساس ماده 4 قانون مبارزه بامواد مخدر برای کسانی که صادر کننده، ارسال کننده، توزیع کننده، سازنده و فروشنده مواد مخدر تا 5 کیلوگرم تریاک، شیره، سوخته، تفاله تریاک و حشیش بودند، موضوع اعدام مطرح می‌شد اما بر اساس ماده 8 قانون مبارزه با مواد مخدر، تولید کننده، توزیع کننده ، صادر کننده و فروشنده هرویین، کوکایین، و انواع روان‌گردان‌ها مثل شیشه، و ال‌ اس دی با بیش از 30 گرم، مشمول اعدام می‌شدند، اما بر اساس قانون جدید، جرائم مربوط به 5 کیلو گرم تریاک تبدیل به 50 کیلوگرم شده و در خصوص ماده 8 نیز مجازات مربوط به 30 گرم حمل ،‌تولید ، واردات و صادرات، فروش مواد روان گردان مانند هرویین و کوکایین به 3 کیلوگرم افزایش یافته است.

4. تولید و ساخت

تنها کاشتن مواد مخدر (کشت بذر یا گیاه آن) برای به دست آوردن مادة مخدر کافی نیست. بلکه اغلب یک رشته عملیات و اقدامات لازم است تا محصول به دست آمده عنوان ماده مخدر خاصی را پیدا کند و آماده مصرف شود؛ عنصر مادی ساخت و تولید مواد مخدر فعل مادی مثبت برای به وجود آوردن انواع مواد مخدر است. اعم از اینکه تولید و ساخت در نتیجة فعل و انفعالات شیمیایی باشد یا اقدامات فیزیکی و اعم از آنکه با دست و بدون کمک گرفتن از ابزار و آلات ویژه صورت گرفته باشد یا به کمک آن وسایل.

جرم تولید و ساخت نیز از جرائم عمدی است و برای تحقق آن احراز سوء نیت مرتکب لازم است. قصد مجرمانه در عمدی بودن فعل ارتکابی زمانی محرز می شود که شخص با علم و اطلاع از اینکه چه چیزی می سازد یا چه چیزی تولید می کند، به قصد حاصل شدن نتیجه به انجام آن فعل مبادرت کند. بنابراین جرائم ساخت و تولید از جرائم عمدی مقید است یعنی مجرم هم در فعل عمد دارد هم در حصول نتیجه. به عبارت دیگر، باید از عمل او نتیجه ای که می خواسته بدست بیاید تا این دو جرم تحقق یابد. پس اگر در هر مرحله از تولید و ساخت، اقدامات شخص عقیم بماند و ماده مخدر مورد نظر وی ساخته نشود، اقدام او شروع به جرم است و چنانچه با عناوین دیگری قابل مجازات باشد، می توان موضوع را با همان عنوان بررسی کرد.

5. حمل، نگهداری و اخفاء

بی شک بیشترین حجم پرونده های مواد مخدر در دادگاه ها مربوط به همین سه جرم در داخل کشور است که در بسیاری اوقات مقدمه ی جرائم دیگر (خرید، فروش، توزیع، ارسال و…) محسوب می شود.

1.5. حمل

عنصر مادی جرم حمل عبارتست از هرگونه فعل مادی ایجابی که موجب نقل و انتقال مواد مخدر از نقطه ای به نقطه دیگر شود. حمل گاهی با مباشرت است و گاهی با واسطه که ممکن است واسطه فرد دیگری یا شی یا حیوانی باشد.

2.5. نگهداری

نگهداری به معنی در اختیار داشتن مواد مخدر است خواه نزد خود شخص باشد یا در جا و مکانی معین قرار داشته باشد. همین که شخص تصرف و استیلا بر مواد مخدر دارد عنصر مادی بزه نگهداری محقق می شود.

3.5. اخفاء

در بیشتر موارد، جرم اخفاء مواد مخدر بصورت مقدمه یا توام با جرائم دیگر اتفاق میفتد زیرا افراد بزهکار در هر حالی سعی دارند که از مصادره مواد مخدر جلوگیری کنند و اگر آنرا حمل می کنند، اغلب بصورت مخفیانه حمل خواهند کرد.

منابع:

قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر

ماده واحده چهل و شش

سیاست جنایی ایران در قبال مواد مخدر، منصور رحمدل