مجازات های تکمیلی و شرایط تشدید و تخفیف آن 

قبل از اشاره به بحث مجازات های تکمیلی و شرایط تشدید و تخفیف آن باید گفت که مجازات ها به سه نوع اصلی  (مطابق ماده 14 قانون مجازات اسلامی) تقسیم می شوند:

1. مجازات های اصلی (حدود و قصاص و دیات و تعزیرات)

2. مجازات های تکمیلی.

3. مچازات تبعی.

از نحوه تقسیم بندی معلوم می گردد بین مجازات های تبعی و تکمیلی فرق و تفاوت وجود دارد.

در مورد مجازات های تکمیلی ، مطابق ماده 23 قانون مجازات اسلامی دادگاه می تواند در مورد فردی که به مجازات اصلی (حد یا قصاص یا مجازات های تعزیری درجه یک تا شش) محکوم شده است، وی را به ملزم به رعایت یک یا چند دستور به عنوان مجازات تکمیلی  ملزم کند؛ با توجه به این مطالب باید گفت اگر فردی مرتکب جرایم تعزیری درجه هفت و یا هشت شود، اعمال مجازات های تکمیلی در مورد او قابلیت اجرا ندارد. و قاضی صادر کننده نمی تواند در مورد مرتکب چنین جرایمی (جرایم تعزیری درجه هفت و هشت) حکم به اعمال مجازات های تکمیلی و تبعی علاوه بر مجازات اصلی حکم نماید  و مرتکب را به یک یا چند دستور ملزم نماید. (مجازات های تکمیلی و شرایط تشدید و تخفیف آن)

سوال این است فلسفه (چرایی) تشریع اعمال مجازات های های تکمیلی چیست؟

1. پیش بینی اصلاح مرتکب و اثر بخشی بیشتر

 2. حالت بازدارندگی از ارتکاب جرایم بعدی مجرم

3. روند تسریع اصلاح مرتکب 

حال منظور از مجازات های تکمیلی و تبعی چیست و شامل چه مواردی است؟

مجازات های تکمیلی همان طور که از نام آن استنباط می شود در تکمیل مجازات های اصلی آن هم در صورت نیاز برای مجرم در کنار مجازات های اصلی (حدود و دیات، قصاص و تعزیرات) بنا به نظر قاضی در قالب قانون  در تکمیل مجازات اصلی اعمال می شود و به تبع صدور حکم به مجازات اصلی  برای مدت مشخص صورت می گیرد.

بر طبق تبصره 1 ماده 23 قانون مجازات اسلامی مدت مجازات های تکمیلی نباید بیشتر از دو سال باشد، مگر در مواردی که خود قانون مقرر کرده است.

قاضی می تواند حکم به اجرای یک یا چند مورد از مجازات های تکمیلی  با توجه به تناسب آن با جرم ارتکابی و اوضاع و احوال و شرایط و خصوصیات مرتکب (مجرم) بدهد. مجازات های تکمیلی عبارتند از: الزام به تحصیل، منع از حمل سلاح، منع از رانندگی با وسایل نقلیه، الزام به به شغل یا حرفه معین، اقامت اجباری در محل معین، منع از قامت در محل یا محل های معین، الزام به تحصیل، منع خروج از کشور، الزام به خدمات عمومی، اخراج بیگانگان از کشور، انتشار حکم محکومیت قطعی، منع از داشتن دسته چک یا منع صدور  اسناد تجارت، انفصال از خدمات دولتی و عمومی. توقیف وسایل ارتکاب جرم یا رسانه و موسسه دخیل در ارتکاب جرم، منع از عضویت در گروه و احزاب و دسته های سیاسی و اجتماعی.

طبق تبصره 2 ماده 23 قانون مجازات اگر مجازات اصلی و تکمیلی از یک نوع باشد، فقط مجازات اصلی مورد حکم قرار می گیرد. برای مثال اگر فردی به علت بی مبالاتی در رانندگی  از تصدی با وسایل نقلیه منع می شود به عنوان مجازات اصلی و تکمیلی، فقط به عنوان مجازات اصلی منع می گردد. یعنی فقط مجازات اصلی مورد حکم قرار می گیرد.

موارد تشدید و تخفیف مجازات های تکمیلی مطابق ماده 24 قانون مجازات اسلامی

حال اگر مجرم برخی از دستورات مذکور در ماده 23 قانون مجازات را به عنوان مجازات های تکمیلی در کنار مجازات های اصلی رعایت نکند و از این دستورات سرپیچی کند، بر ای بار اول به پیشنهاد قاضی اجرای احکام، دادگاه صادر کننده رای، مدت مجازات های تکمیلی را تا یک سوم افزایش می دهد به عنوان مثال از حرفه به شغل معین منع شده است اما مشاهده شده است که باز به همان شغل مورد منع اشتغال دارد، و در صورت تکرار، بقیه مدت محکومیت را به حبس یا جزای نقدی درجه 7 یا 8 تبدیل می کند. (مطابق ماده 24 قانون مجازات)

آیا می توان نبست به لغو یا کاهش این گونه دستورات به عنوان مجازات تکمیلی اقدام نمود؟ چگونه؟

اگر نصف مدت مجازات های تکمیلی گذشته باشد و مرتکب هم اجرای دستورات را رعایت نموده باشد، قاضی اجرای احکام می تواند پیشنهاد لغو یا کاهش مدت مجازات های تکمیلی را به دادگاه بدهد، و دادگاه هم در صورت اطمینان از اصلاح مجرم و عدم تکرار  جرم، نسبت به لغو یا کاهش مدت زمان مجازات های تکمیلی اقدام می کند.

سوال: آیا مجازات های تبعی و تکمیلی متفاوت است؟

در جواب باید گفت که بین مجازات های تکمیلی و تبعی فرق است، چراکه مجازات های تکمیلی با توجه به نظر قاضی در جهت پیش بینی اصلاح مرتکب و عدم تکرار جرم توسط مرتکب در قالب شرایط قانونی در کنار مجازات اصلی و در تکمیل آن مورد حکم قرار می گیرد (به عنوان مثال قاضی مجازات اصلی را برای مجرم کافی نمی داند) در حالی که مجازات های تبعی به صرف محکومیت متهم به یکی از مجازات ها خود به خود و به طور خودکار  و به تبع مجازات جرم انجام شده بر مجرم تحمیل می شود، و نیازی به ذکر آن در حکم نیست.  مجازات های تبعی مجرم را از حقوق اجتماعی که در ماده 25 قانون مجازات اسلامی بدان اشاره شده است، محروم می کند و مدت محرومیت از حقوق اجتماعی با توجه به نوع جرم ارتکابی متفاوت است. و در مورد جرایم عمدی ای است که که محکومیت کیفری قطعی شده  و بعد از اجرای حکم قابل اجرا می باشد،