شرایط دفاع مشروع در مقابل سارق چیست؟

یکی از مسائل و موارد مهمی که امروزه از آن سخن به میان می آید این است که دفاع مشروع چیست و چه جایگاهی در قانون مجازات دارد؟

اگر فردی در مقام دفاع از جان و عرض و ناموس  و مال خود یا شخص دیگر در برابر هر گونه خطر و تجاوز برآید به گونه ای که رفتار و عمل وی در قانون مجازات جرم محسوب شود، آیا در قانون مجازات به طور مطلق مجازات می شود یا نه؟ و اگر مجازات نمی شود در صورت فراهم بودن شرایطی هست یا این که به طور مطلق مجازات نمی شود؟

این ها همه سوالاتی هست که پاسخ به آن در موارد  و مصداق های گوناگون و مختلف، متفاوت می باشد، و منوط به احراز شرایط دفاع مشروع می باشد. که ماده 156 قانون مجازات اسلامی شرایط آن را ذکر نموده است که  ضمن تبیین آن، مثالی را در جهت روشن شدن مصدایق دفاع مشروع ذکر می کنیم.

ماده 156 قانون مجازات اسلامی چنین مقرر داشته است :

که هر گاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، یا مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هر گونه تجاوز یا خطر فعلی یا قزیب الوقوع با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب شود، در صورت اجتماع شرایط زیر مجازات نمی شود.

رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد. برای مثال اگر بتوان با سر و صدا و هیایو دفع خطر و تجاوز کرد، رفتاری که در حالت عادی جرم محسوب می شود نباید در خارج وقوع پیدا کند.

دفاع مستند به قرائن معقول و خوف عقلایی باشد.

خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد.

توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد، یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود. برای مثال به علت دور بودن مسیر امکان دسترسی به نیروی انتظامی ممکن نیست.

شخصی که از او دفاع می شود باید از نزدیکان دفاع کننده باشد یا مسئولیت دفاع از او بر عهده دفاع کننده باشد.

شخص تقاضای کمک کند

شخص ناتوان از دفاع باشد

شخص در وضعیتی باشدکه امکان استمداد و کمک گرفتن از کسی برای وی مقدور نباشد.

در موارد دفاع علاوه بر سقوط مسئولیت کیفری دیه نیز ساقط است. جز در مقابل دفاع از تهاجم شخص مجنون که دیه از بیت المال پرداخت می شود.

تبصره 2 این ماده بیان داشته :

که هرگاه اصل دفاع محرز باشد ولی رعایت شرایط آن محرز نباشد، اثبات عدم رعایت شرایط دفاع بر عهده مهاجم است.

مثالی که در این زمینه جهت روشن شدن موضوع دفاع مشروع می توان ذکر نمود، این است که فردی شب از سرکار به خانه برمی گردد که ناگهان چند نفر به عنوان زورگیر جلوی راه وی را می گیرند، آیا در این حالت شخص می تواند به طور مطلق به آن ها آسیب بزند به گونه ایی که در قالب دفاع مشروع مجازات نداشته باشد؟ اگر فردی که در مقام دفاع از خود بر آمده احتمال خوف عقلایی بدهد و نیز رفتار ارتکابی او هم متناسب با دفع خطر و تجاوز باشد،  و توسل به قوای دولتی هم نیز ممکن نباشد. رفتار این فرد مصداق دفاع مشروع را پیدا می کند. و مسئولیت کیفری و دیه نیز از او ساقط است.