ویژگی های جرایم سایبری

ویژگی های جرایم سایبری در مقایسه با جرایم محیط واقعی

1.عدم مجاورت مرتکب و بزه دیده ها

شاید یک از اساسی ترین ویژگی ­های جرایم محیط واقعی این است که معمولا بزهکار و بزهدیده به لحاظ فیزیکی با هم برخورد دارند. بسیاری از جرایم که در آنها نیاز به برخورد فیزیکی است همچون قتل عمد، زنای به عنف، آدم ربایی، جیب بری و نظایر آن به این صورت است.

البته این امر یک قاعده نیست؛ برای مثال در جرایم مالی نظیر کلاهبرداری و حتی سرقت که موضوع، مال بزهدیده است تا خود وی، و نیز در جرایم علیه شخصیت معنوی افراد نظیر توهین، افتراء و نشر اکاذیب که از طریق ابزار ارتباط دور نظیر ابزار انتشاری چاپی و غیر چاپی نیز امکانپذیر است نیازی به این تقارب نیست.

با این همه در بسیاری مواقع چنین مجاورتی بین بزهکار و بزهدیده هست و همین عامل است که غالبا سبب شناسایی و دستگیری بزهکار را فراهم می­ آورد. لکن در جرایم محیط سایبر در غالب موارد مرتکب و بزهدیده معمولا هزاران و حتی میلیونها کیلومتر از هم فاصله دارند و معمولا بزهی که واقع میشود بزهکار بر بزهدیده ناشناس باقی می ماند و غالبا نیز دستگیر نمی شود. این امر ناشی از همان ویژگی گستردگی بیش از حد فضای سایبری است که فوقا بدان اشاره گردید.

در این جرایم لازم نیست مجرم در محل وقوع جرم حضور فیزیکی داشته باشد. یک فرد میتواند از عراق به رایانه های وزارت دفاع آمریکا نفوذ کند و اطلاعات را در رایانه های دوبی ذخیره کند، سپس آنها را به روسها بفروشد. شبکه جهانی اینترنت به مفهوم واقعی یک دهکده جهانی است، که مرزهای ملی در آن معنا و مفهوم خود را از دست داده است.

طبیعی است مجرمان ترجیح می دهند به لحاظ مصون ماندن از واکنش سریع دستگاه قضایی و انتظامی کشوری که نتیجه جرم در آن آشکار می شود از کشور دیگری اقدام به اعمال مجرمانه بنمایند و چنانچه مالی از این اقدامات حاصل شود، در کشور سومی به عنوان جایگاه امن ذخیره گردد.

بنابراین در عمل و در غالب موارد جرایم رایانه ای و تجارت الکترونیکی، یک جرم حداقل دو کشور را درگیر خود می نماید. به نحوی که شاید برخلاف جرایم سنتی که غالبا محدوده ملی داشتند، بتوان اصل را بر فراملی بودن جرایم رایانه ای نهاد.

2.تنوع مرتکبان و گستردگی حجم خسارات حاصله

تا چندی پیش به لحاظ محدودیت دسترسی افراد جامعه جهانی به اینترنت، مرتكبان محدود و از طیف خاصی بودند؛ مثل کارمندان ناراضی شرکتهای تجاری و امثال آنها که به امکانات رایانه ای دسترسی داشتند. اما امروزه افراد از طیف های مختلف حرفه ای یا غیر حرفه ای، سازمان یافته یا غیر سازمان یافته و نوجوان یا پیر به ارتکاب این جرایم دست می یازند.

به عنوان مثال در کشورمان در غالب مغازه های فروش نرم افزار، ابزار ارتکاب جرایم رایانه ای مانند برنامه های رایانه ای مخصوص نفوذگری با آموزش فارسی در بسته بندی های رنگی و از طرف شرکتهای رسمی ارائه می شوند و یک نفر با کمترین اطلاعات رایانه ای می تواند یک پایگاه اینترنتی را هک کند.

از آنجا که محدودیت های دنیای مادی در مورد این جرایم وجود ندارد و داده هایی که ارزش اقتصادی فراوانی دارند در یک حجم کم نگهداری می شوند، لذا میزان خسارت آنها نسبت به جرایم کلاسیک بسیار گسترده تر است. برای دستبرد زدن الکترونیکی به یک بانک نه سلاح لازم است و نه یک گروه سازمان یافته؛ بلکه یک نفر می تواند با نفوذ به سیستم یک بانک میلیاردها دلار پول الکترونیکی را به حساب خود یا دیگری انتقال دهد.

این عدم محدودیت مادی در کنار گسترش نقش رایانه ها به عنوان جزء لاینفک فعالیت روزانه شرکت ها و بنگاههای تجاری، سبب می گردد که با وقوع برخی جرایم حتی شرکت های بزرگ به ورطه نابودی و ورشکستگی سقوط کنند.

در جرایم محیط سایبر، اولا تعداد بزه دیدگان معمولا بسیار بالاست و شاید از مرز هزاران و میلیونها نفر هم فراتر رود، ثانيا معمولا نمی توان آمار دقیقی از تعداد بزه دیدگان داشت، چه، جرایم سایبری در شبکه شیوع می یابند و حالت اشاعه جرم ارتکابی که در بسیاری موارد به صورت خودکار صورت می گیرد، بسیاری از سیستمهای رایانه ای و اطلاعات را درگیر خود می سازد و این امر قابل شمارش نیست.

در واقع، این طبیعت فضای تکنولوژیک فضای سایبری است که موجد پیدایش جرایمی خودکار شده است که مرتکب فقط در قدم أول تحقق جرم نقش دارد و نه در استمرار آن؛ به عبارت دیگر در ارتکاب این جرایم مرتکب آغازگر است، اما شاید هیچگاه ادامه دهنده نباشد و این امر جرایم مستمری را آفریده است که فاعل آن در استمرارش نقشی ندارد. بنابر این نرخ ارتکاب جرم هم بالاست و در یک لحظه از زمان به میزان بسیار زیادی ممکن است واقع شود.

برای نمونه ممکن است بتوان هزاران سند و اطلاعات رایانه ای را در لحظه ای از زمان جعل کرد یا به صورت غیر مجاز کپی و تکثیر کرد. از این رو ارتکاب جرایم جمعی در محیط سایبر یک ویژگی نسبتا معمول است.

3.سهولت و سرعت بالای ارتکاب جرم

ارتکاب جرم در محیط سایبر کاری بسیار راحت است؛ هر کس با داشتن یک رایانه که امکان اتصال به اینترنت را دارد و اندک آشنایی به سواد رایانه ای می تواند مجرمی بالقوه خطرناک باشد؛ صد البته میزان آشنایی بیشتر به علوم رایانه ای مرتکب جرم را حرفه ای تر می نماید و بر درجات شدت ارتکاب جرم می افزاید. علاوه بر موارد بالا، محدودیت در ارتکاب جرایم در محیط واقعی به مراتب بیشتر از محدودیت در محیط سایبر است؛

برای مثال در ارتکاب سرقت از یک بانک، شاید مدت های زیادی برای برنامه ریزی و طراحی سرقت، از جمله آشنایی مقدماتی با محل، آشنایی و اطلاع کافی از وضعیت موجود بانک، اطلاعات مالی، اطلاعات امنیتی و موشکافی در سایر جزئیات لازم باشد. از سوی دیگر محیط واقعی ایجاب میکند که برای شناسایی نشدن توسط نیروهای انتظامی و مردم تمام توان برای مخفی نگاه داشتن اقدامات و هویت مرتکبین صورت گیرد. لکن در جرایم محیط سایبر این محدودیتها وجود ندارد؛

به راحتی میتوان با نوشتن برنامه ای ساده به سیستمهای محرمانه دولتی نفوذ کرد، بدون اینکه مرتکب کوچکترین واهمه شناسایی توسط دیگران را داشته باشد.

جرایم رایانه ای غالبا بسیار سریع به وقوع می پیوندند و از شروع جرم تا اجرای آن فاصله ای وجود ندارد. گاهی فاصله تنها به اندازه فشردن یک کلید است.مرتکب می تواند، با استفاده از خصوصیات پیش گفته برای یک بار برنامه ای را روی رایانه هدف نصب نماید که مثلا به طور مکرر مبالغ ناچیزی از حساب یک فرد یا شرکت برای او واریز شود و این امر تا بینهایت تکرار شود. این بدان علت است که عمل فیزیکی که مجرم انجام می دهد یک بار انجام میشود. اما رایانه به طور خودکار آن را تکرار می کند.

4.بقای پدیده ی مجرمانه

فضای سایبری از آنجا که مبتنی بر طبیعتی خودکار است لذا توانایی نگهداری و باقی نگاه داشتن ابزار یا آثار واقعه مجرمانه را به میزان بالایی داراست، توضیح آنکه در جرایم سنتی، مرتکب یا در لحظهای از زمان جرم را مرتکب می شود (جرایم آنی) و یا در برهه خاصی از زمان بطور پیوسته مرتکب جرمی می شود (جرایم مستمر)؛ در هر دو صورت به هر حال جرم لحظة شروع و پایانی دارد، لكن صرفأ ممکن است جرم به لحاظ درازا و طول زمان ارتکاب متغیر و متفاوت باشد؛

آثار جرم نیز ممکن است برای مدتی طولانی باقی بماند لکن به هر صورت پس از مدتی از بین خواهد رفت. اما خودکار بودن و فنی بودن فضای سایبر این امکان را می دهد که در بسیاری موارد واقعه مجرمانه همواره باقی باشد؛ برای مثال ویروس رایانه ای میکل آنژ هر ساله در سالروز تولد میکل آنژ هنرمند نقاش و پیکرتراش ایتالیایی فعال میشود و کارکرد تخریبی و اختلال زای خود را به معرض اجرا می گذارد؛ نمونه های اینگونه برنامه ها بسیار فراوانند.

علاوه بر ویروسها، کرمها و ترواهای رایانه ای نیز خود بخود منتشر می شوند و با خزشی مخفی همواره در حال حياتند. لذا بسیاری از جرایم در محیط سایبر همواره قابل تکرارند، هر چند که مرتکب فقط یکبار و با فشردن یک کلید این کار را انجام داده باشد. این امر خود یکی از معضلات بسیار غامض در محیط سایبر است.

5.وسعت ضرر ناشی از جرم

بی شک از عمده عواملی که سبب می گردد جرمی دارای نتایج زیانبار بیشتری نسبت به سایر جرایم باشد ارتکاب آن از طریق شبکه است؛ این امر اختصاص به شبکه های رایانه ای ندارد بلکه ارتکاب جرم از طریق شبکه اعم از شبکه های انسانی یا شبكه اشخاص حقوقی بطور کلی دارای چنین ویژگی ای است؛

در واقع قاعدة مسلمی که وجود دارد این است که جرایمی که از طريق زنجیرهای از عوامل تاثیر گذار ارتکاب می یابند به مراتب آثار پیشتر، قدرتمندتر و البته زیانبار تری نسبت به سایر جرایم دارند و از همین روست که قانونگذاران ارتکاب جرم از طریق شبکه های انسانی به صورت سازمان یافته را از علل مشددة مجازات می دانند.

جرایم سایبری نیز در ارتکاب از فضای شبکه بهره می گیرند و بهره گیری از فضای گسترده شبکه های مجازی، گستره ای عظیم را در اختیار آنان می گذارد که آنان را قادر می سازد باصرف نیروی فکری اندک ضرباتی جبران ناپذیر و خساراتی سهمگین در بعد بین المللی وارد آورند.

برای مثال طی تخمینی که توسط کارشناسان ارائه شده است خسارات وارده به سیستمهای رایانه ای از طریق انتشار ویروس I LOVE YOU در سطح جهان بالغ بر یازده بیلیون دلار بوده است، خسارتی که به لحاظ گستره زبانهای وارده کم نظیر است.

6.مشکلات کشف، تعقیب و تحقیق جرایم

حقوق شکلی را باید اصلی ترین قربانی جرایم سایبری دانست، چرا که بواسطه این جرایم به شدت تحت تأثیر قرار گرفته و به بن بست رسیده است؛، تحقیق، تعقیب و کشف جرایم رایانه ای در محیط سایبر بسیار دشوار است؛ بیان شد که بسیاری از جرایم در این فضا عملا کشف نمی شوند و لذا رقم سیاه جرایم کشف نشده در این حوزه بسیار زیاد است؛

از سوی دیگر هنوز روش اثبات شده ای برای نظارت مؤثر بر این فضا ایجاد نشده است و مواردی نظیر پلیس یا گشت سایبر و امثال آن و حتی روش های فنی نظارت کافی نیست. همچنین روشهای تکنولوژیک و فناوری های نوین این امکان را به مجرمین می دهند که آثار جرایم خود را استتار کنند، بطوریکه راهکارهای جدیدی برای نهان سازی جرایم رایانه ای در این فضا ایجاد شده اند که این امکان را به مجرمین می دهند تا از طریق روش هایی چون رمزنگاری در ظاهری قانونی مرتکب جرم شوند.

ارتکاب جرم در فضای سایبر راحت تر است و امکان دستگیری مجرمین نیز کمتر؛ مجرمین سایبر به این نکته واقفند، پس بهتر است که به جای ارتکاب سرقت اموال در جهان واقعی که خطرات آن به مراتب بیشتر است، مرتكب کلاهبرداری رایانه ای شوند که ریسک کمتری هم دارد. این امر سبب شده است که ارتکاب جرایم سایبر روز بروز فزونی بیشتری یابد.

مشکلات شکلی مرحله تحقيقات مقدماتی در کشف جرایم رایانه ای به همين بسنده نمی شود؛ در بسیاری از موارد حتی پس از کشف جرم، مجرم کیلومترها دور از دسترس مقامات اجرای قانون و مقامات قضایی است و امکان تعقیب و تحقیق از او وجود ندارد. هنوز همکاری های بین المللی نیز بدان سطح نرسیده است که برای مبارزه با این جرایم راهکاری قوی و هماهنگ ایجاد شود.

حتی سندی بین المللی نیز وجود ندارد که به این جرایم جنبه جهانی بخشیده باشد بطوریکه مجرم در هر نقطه ای از جهان که یافت شد بر اساس قوانین بین المللی مورد رسیدگی و مجازات قرار گیرد.

منبع:کتاب جرایم تجارت الکترونیک و کتاب مسولیت کیفری در فضای سایبر